سمپاشی مگس ها معمولا موقتی و سخت است زیرا مگس ها سریعا نسبت به سم مگس مقاومت پیدا کرده و توسط آنزیمهای ویژه خویش سموم را تجزیه وخنثی میکنند.بهترین و موثرترین طریق مهار مگس ها بهسازی و رعایت بهداشت محیط زیست است و ه کشها را تنها به عنوان مکمل این عمل باید به کار برد نه بعنوان خلیفه شونده.
مگسها نسبت به سم د.د.ت وگروه سموم کلره در همگی جهان، نسبت به سموم فسفره در خیلی از نقاط و نسبت به کارباماتها و پیرتروئیدها(سموم آلی گیاهی) در برخی مناطق خاص مقاومت پیدا کرده اند. سمپاشی مگس ممکن است به چهره ابقایی در سطوح محل تماس و استراحت مگس ها صورت گیرد و یا از ریسمان و نوارهای آغشته به سمومی چون دیازینون ،مالاتیون ،پروپوکسور و دیمتوات و آویزان کردن آنها از سقف اتاقها و سالنها کاربرد شود.تهیه و استعمال طعمه های مسموم جامد یا مایع شامل سم به میزان1تا 2 درصد وقند به میزان 10درصد در آب و مصرف این سموم در اطراف ساختمانها و یا مالیدن آنها به پایه ها و تیرکها و یا دیوارها نیزمیتواند کارساز باشد.سموم شدنی است به صورت آئروسل یا اسپری تحت خفگی در اماکن سرپوسیده مصرف شوند.
همچنین میتوان با سمپاشی مگس به صورت امولسیون یا سوسپانسیون در سطح و داخل توده های زباله،مدفوع دام و پرندگان در دامداریها ومرغداریها به صورت هفتگی اقدام به لاروکشی و مبارزه با لارو مگسها نمود.در روشهای بیولوژیک اساس پیشه شناسایی،پرورش و رهاسازی دشمنان طبیعی و عوامل بیماریزای مگسها در طبیعت است.عوامل بیولوژیک متعددی در طبیعت مایه اجل و میر مگسها وکاهش جمعیت آنها میشوند.
به اعتقاد مؤلف برای مبارزه و کنترل مگس و دیگر آفات بایستی آگاهانیدن کافی نسبت به مرفولوژی و بیولوژی و طریق های تغذیه و تکثیر آنها توسط آورد. برای دستیابی به این هدف توصیه می شود نوشتار زیر را مطالعه فرمایید .
مگس ها
Flies
انواع مگس :
راسته دوبالان زیر راسته cyclorrhpha
مگس ها دسته جمعی از دوبالان و از آن زیر راسته سیکلورافا هستند که به لارو آنها اصطلاحا Maggot گفته میشود .مگسها حائز 3 مرحله لاروی هستند و لاروسن سوم بعد از تیره شدن وجمع شدن پوست و با حفظ پوسته لاروی تبدیل به شفیره میگردد که بیشتر بشکه ای شکل است و Puparium خوانده میشود.مگسها حائز مشخصاتی در مراحل لاروی و بلوغ هستند که با کمک آنها از سایر دوبالان متمایز میشوند.
لارو مگسها فاقد سر مشخص هستند و جلوی تن آنها کاملا باریک و تیز میشود (Acephalon).قطعات دهانی لارو شامل چند قطعه و قلاب کیتینی مشکل است که اسکلت سری حلقی یا Cephalopharyngeal Skeleton نامیده میشود.لاروها حائز حلقه های مشخص و در اکثر کالاها مجهز به خارهایی ظریف لچکی یا مخروطی شکل هستند.
در مگسهای خانواده های مختلف شکل عمومی لارو،قطعات وقلاب های دهانی، سوراخهای تنفسی جلویی، سوراخهای تنفسی عقبی (Posterior Spiracles) و فرم پریتریم،باتون و اسلیتها و هستی یا عدم وجود خارهای سطح بندها در تشخیص بسیار مهم وکلیدی هستند.همانطور که بیان شد شفیره درون پوسته لاروسن سوم برپایی شده و به همین علت سوراخهای تنفسی و قلابهای دهانی در سطح پویتریوم دیده میشود.
در مگسهای بالغ اندامها و پوستهای راز دربرگیرنده یک جفت چشم مرکب مشخص ،گاهی سه چشم ساده،شاخک سه بندی و غالباً رو به زیر است و که بند سوم بزرگتر و حائز یک موی درشت ساده و یا منشعب به اسم آریستا (Arista) و قطعات دهانی میباشد.در مرحله شفیرگی غددی به اسم پی تی لینوم ( Ptilinal gland ) در تقدیر راز ه بالغ تشکیل میشود.
در مرحله خروج ه از شفیره این غدد کاملا متورم شده و همانند بادکنک در جلوی سر ظاهر و با فشاری که به درپوش شفیره می آورند آن را با یک شکاف دایره ای پاره و متعلق به بیرون میشوند. مدت کوتاهی بعد از از خروج ه بالغ این غدد جمع میشوند و در تعدادی از مگسها در جلوی سر ساختن ناحیه ای فرورفته به شکل ∩ یا Λ را میدهند.شاخکها در بالای این منطقه قرار میگیرند.مرز این قسمت بدست یک شیار از سایر تقدیر های سطح راز مجزا میشود که به آن شیار پیشانی (Frontal suture ) ویا شیار پی تی لینوم(Ptilinal suture) گفته میشود.قطعات دهانی در مگسها اکثرا از تیپ لیسنده بوده ،آرواره ها دیده نمیشوند و لب زیرین تبدیل به یک خرطوم (Probocis) شده است.
بال در مگسها رشد کامل دارد وممکن است شفاف یا حائز لکه باشد.
در گونه های مهم از نظر پزشکی شکم حالت تلسکوپی دارد و چند بند انتهایی آن تو شکم فرو رفته و هنگام تخم ریزی یا جفت گیری مشخص میشوند.
مضرات مگس : مگسها از چند جنبه حایز اهمیت پزشکی و بهداشتی هستند.
1- انتقال مکانیکی بیماریها: بسیاری از مگسها توانا به چنین انتقالی به علت گونه کار و جنبش ونحوه تغذیه هستند اما انواعی که در تماس بیشتری با انسان پیمان دارند ،اهمیت اکثریت از این نظر پیدا میکنند مثل مگس خانگی.
2- ایجاد بیماری میاز: لارو چندی از مگسها توانا به حضور و تغذیه از بافتهای زنده بدن سایر موجودات به خصوص داران هستند و انسان نیز ممکن است باره حمله و ابتلای این بیماری پیمان گیرد.
3- انتقال مرض خواب: انتقال این بیماری بدست مگسهای تسه تسه چهره میگیرد.
4- گزش وخونخواری وایجاد تحریکات پوستی والتهاب موضعی.
در پیوستگی به شرح خانواده ها ،جنسها وگونه های مهم در هر خانواده میپردازیم:
خانواده موسیده( Muscidae )
این خانواده شامل مگسهای خانگی ومگسهای نیش زن بوده و از عقیده انتقال مکانیکی بیماریها،مهمترین خانواده محسوب میشود.جنسهای مهم این خانواده از عقیده پزشکی شامل Musca و Muscina هستند.انواع سه جنس نخست از نظر پزشکی ،انتقال مکانیکی،و گاهی نیز برپایی میاز تصادفی و جنس چهارم از نظر گزش حایز اهمیت هستند.مهم ترین و معروف ترین گونه این خانواده مگس خانگی است که مشخصات واهمیت آن بررسی میشود.
مگس خانگی(Musca domestica)
ه ای ست با پراکندگی جهانی و زیاد اهلی (Synanthropic ) که همش در نزدیکی انسان ،اماکن انسانی و دامهای اهلی یافت میشود.
الف-مرفولوژی مگس خانگی: اتی به طول 6الی9 میلی متر ،به رنگ خاکستری و با شکم زرد و مات ویا قهوه ای کمرنگ هستند.در سطح پشتی سینه4نوار ویس رنگ موازی دیده میشود .چشمهای مرکب درشت وقهوه ای رنگ است که در مگس نر به هم نزدیک و در مگس ماده فاصله اکثریت دارند.
آنتن دارای سه پاراگراف (لاتین) وبا یک آریستای مشخص میباشد که در هر دو طرف حائز مو است ودرون فرورفتگی پی تی لینوم پیمان میگیرد.قطعات دهانی حائز تیپ لیسنده و به شکل یک خرطوم رو به ذیل در زیر سر پیمان دارد . خرطوم کاملا متحرک وتلسکوپی است وهنگام تغذیه به طرف خارج کشیده میشود که برای مکیدن مایعات و یا مواد نیم جامد پسندیده است.
رگبال طولی چهارم در منتهی حائز یک انحنای شدید است و در نزدیکی رگبال سوم به لبه بال (رگ تا) میرسد.صفت تازه بعلاوه شکل آریستا،مگس خانگی را از مگسهای مانند مثل Muscina stabulans و Fannia canicularis و Stomoxy calcitrans متمایز می سازد.
مرفولوژی مگس خانگی
پاها دارای یک زوج ناخن و یک زوج بالشتک گوشتالو با موهای ترشحی چسبنده هستند که هم از عقیده اتصال ه به سطوح صیقلی و هم از عقیده پیوست عوامل بیماریزا و انتقال آنها اهمیت زیادی دارند.
ب-بیولوژی مگس خانگی: مگس خانگی ه ای کاملا اهلی و پلی فاژ است که به زندگی در مجاورت انسان و اماکن انسانی عادت کرده واز هر مونث غذایی همانند مواد قندی ،شیر ،پسمانده غذاها ،مدفوع ،ادرار ،مخاط ،و ترشحات چرکی تغذیه میکند.
تولید همانند مگس : مگسهای خانگی تخم گذار هستند.ماده های بارور تخمهای خویش را به چهره تقسیم جمعی ودر تقسیم جات 75الی150عددی میگذارند.
معمولا طی 6نوبت تخمریزی در مجموع بیش از 1000 تخم برروی توده های مواد غذایی مثل مدفوع دام ،زباله، گیاهان درحال تباهی و لاشه حیوانات قرار میدهند. مگس خانگی نیرو رشد و تکثیرفوق العاده ای داشته و سیکل تخم الی تخم آن به طور معمول 10روز و در شرایط ایده آل حتی 5یا6 روز درازا میکشد.طبق محاسبه ای ساده و احتساب 10روز برای سیکل تخم الی تخم ،چنانچه یک زوج مگس در ماه آوریل تخمریزی کنند وهیچ یک از تخمهای آنها نیز از بین نرود و تبدیل به مگس شوند، الی ماه آگوست شمار مگسهای تولید شده معادل 10 به تاب 19 شماره خواهد شد که قادرند سطح کره زمین را به ارتفاع 47فوت بپوشانند.
البته عوامل بیولوژیک و اقلیمی متعددی مایه اجل ومیر و تلفات زیاد مگسها شده و هیچگاه چنین جمعیتی ایجاد نخواهد شد اما در شرایط پسندیده جمعیت مگس ها طی چند هفته به شکل انفجاری افزایش پیدا میکند.
تخم مگسها موزی شکل وکشیده وتقریبا سفید رنگ و به درازا 0.8 الی 1 میلیمتر است که در شرایط پسندیده بعد از 6تا12ساعت باز میشوند.خشکی ودرجه حرارت زیر15وبالای 40درجه مایه مرگ تخمها میشود.لاروهای بیرون شده سفید الی شیری رنگ دارای 12حلقه، مخروطی شکل هستند.لارو مگس خانگی مانند لارو اکثر مگسها حائز راز تیز و نامشخص و یک زوج قلاب دهانی است که از عقیده اندازه نابرابرند.سوراخهای تنفسی عقبی مشخص به شکل حرفD و حائز یک پریتریم ضخیم وکامل و یک باتون مشخص و سه اسلیت پیچ وخم دار هستند.
لاروها در پیش درآمد گرما برادر بوده وبه همین دلیل بلافاصله به عمق توده غذایی که معمولا درحال تخمیر و برآیند اینکه گرم است نفوذ میکنند.
در شرایط مناسب دوره لاروی 3تا7 روز درازا میکشد و لاروهای سن سوم پیش از تبدیل به شفیره حالت گریز از حرارت پیدا میکنند برآیند اینکه به قسمتهای سطحی وخنک تر توده غذایی که نم کمتری دارد مهاجرت کرده و تبدیل به شفیره (Puparium) میشوند.
لاروهای کامل نزدیک 10تا 15میلیمتر و شفیره های بشکه ای شکل و با سطح نسبتا هموار و قهوه ای رنگ دیده میشود،حدود 6تا8 میلیمتر درازا دارد .دوره شفیرگی نیز در شرایط اپتیمم سه الی چهار روز به درازا می انجامد.
خروج ه بالغ همانند دیگر مگسها از راه متورم شدن غدد بادکنکی پی تی لینوم در جلوی سر و خپگی حاصل از آن به درپوش (Operculum) شفیره و در نتیجه پاره شدن آن با یک شکاف دایره ای صورت میگیرد.مگسهای بالغ بعد از مدت کوتاهی شروع به پرواز فعالیت و جفتگیری میکنند.ات بالغ کل چیزخوار(Polyphage) هستند و از هر ماده غذایی مایع تا جامد که قابل حل در آب دهن باشد،تغذیه میکنند.مگسهای بالغ نیرو پرواز زیادی دارند و به طور متوسط یومیه 3الی4 کیلومتر و برخی مواقع الی 34 کیلومتر پرواز میکنند.نسبت به خشکی حساسیت زیادی دارند و بی آبی را بیش از یک روز تحمل نکرده وتلف میشوند.
مگسها اغلب مناطق سایه وکم نور را برای فعالیت انتخاب میکنند .در حرارتهای پایین 10درجه بالای 40درجه غیرفعال شده ودر صورت ادامه این حالت خواهند مرد.
مگسهای خانگی قدرت زمستان گذرانی یا دپاپوز ندارند ودر مناطق سرد سیر،با آغاز فصل برودت ازبین میروند ولی شدنی است تعداد کمی از آنها در چهره هستی شرایط محیطی پسندیده مثلا درون طویله ها و اصطبلها به زندگی خود ادامه دهند.انتشار مگسها با شروع فصل حرارت به شکل پرکار و از مناطق جنوبی به سمت مناطق شمالی صورت میگیرد.به همین انگیزه در قسمتهای سردسیر شمالی فصل فعالیت آنها زیاد کوتاه میشود.
ج-سایر نوع های جنس Musca : تا به حال 60گونه در این جنس نامگذاری شده اند که بجز نوع های موسکا دومستیکا و موسکا آتومنالیس (M.autumnalis) که حائز پراکندگی جهانی هستند ، همگی محدود به دنیای قدیم میباشند.اکثر این نوع ها، بر خلاف مگس خانگی به نور وحرارت بیشتر متمایلند و در اماکن انسانی کمتر وارد میشوند.
گونه آتومنالیس در سنه 1950 به آمریکا وارد شده و در حال حاضر در تمام آمریکا و کانادا یافت میشود.به علت گرایش این نوع به قسمتهای نمدار پوست مانند زاویه لبها و چشمها وزخمهای سطحی به آن مگس صورت(Face Fly) گفته میشود.این نوع به به اتفاق نوع M.sorbance که حائز عادات همانند است از عقیده انتقال سر راست بیماری تراخم اهمیت زیادی دارند.
مگسهای جنس فانیا(Fannia)
حدود200گونه در این جنس شناسایی شده که دو گونه آنها حائز پراکندگی جهانی و اهمیت اکثریت هستند که دربرگیرنده F.canicularis موسوم به مگس خانگی حقیر یا Lesser house Fly و F.scalaris موسوم به مگس دستشویی یا Latrin Fly یا مگس دستشویی میباشند.در مگس های فانیا رگبال چهارم بال نزدیک موازی رگبال سوم است و رگبال ششم در سنجش با مگسهای موسکا وموسینا بسیار اختصار تر است .آریستا در مگسهای فانیا ساده وبدون انشعاب است .مگس فانیا کانیکولاریس در مقایسه با مگس خانگی کمی کوچکتر،باریکتر، ویس تر و دارای سه نوار ویس طولی در پشت سینه است.بیولوژی این مگس مانند مگس خانگی است ولی درازا دوره لاروی و شفیرگی معمولا از مگس خانگی اغلب است.با این حال در شرایط پسندیده سیکل زندگی آنها 15الی30روزکامل میشود.لاروها هیچ شباهتی به لارو مگس خانگی ندارند و حائز بدن عریض و زواید بلند و منشعب برروی بندها هستند.مگسهای بالغ به شدت مگس خانگی به طرف غذای انسان جذب نمیشوند به همین دلیل اهمیت اقلیت بعنوان ناقل بیماری به انسان پیدا میکنند.
فانیا اسکالاریس بسیار همانند به نوع فانیا کانیکولاریس است ولی به ندرت وارد مکانهای انسانی میشود.محلهای تخم ریزی آن بیشتر چمین بازپسین انسان و دام است.لاروها دارای تن عریض و زواید بلند و منشعب بر روی بندها هستند که نسبت به زواید لارو فانیا کانیکولاریس کمی بزرگتر و کلفت تر و با انشعابات ستبر تر دیده میشوند.بیولوژی هر دو گونه نزدیک شبیه مگس خانگی است.
تصویر مگس دستشویی یا پشه دست به آب
مگس آبخانه -پشه دستشویی
مگس های جنس موسینا(Muscina)
گونه مهم این جنس M.stabulans
عقربها متعلق به راسته scorpionida از ردیف عنکبوتیان و موجوداتی شب پرکار و تماماً سمی هستند.
پنج بند انتهایی بدن باریک و تبدیل به اندامی همانند دم شده که در خاتمه مجهز به کیسه سم و سوزن زهرآگین است.
عقربها ماهیگیر ات و بندپایان کوچک دیگر هستند. حائز کلیسرهای نیرومند و پالپهای تغییر شکل یافته و بزرگ هستند که مجهز به انگشتهای ثابت و متحرک در خاتمه بوده و اندامی انبر یا گیره همانند ایجاد کرده است. شکل عمومی و اجزاء تن عقربها در شکل به نمایش داده شده است.
سمپاشی عقرب
در ایران دو خانواده به نامهای Butidae و Scorpionidae هستی دارند که آمارگرفتن جنشها،گونه ها و زیرگونه های موجود در این دو خانواده در منابع مختلف،متفاوت گزارش شده است. واپسین فهرست ارائه شده بدست فرزان پی در سنه 1366 دربرگیرنده 14 جنس،29 گونه و 4 فرم بوده است. عقربهای بوتیده دارای پدیپالپ باریک و کشیده و استرنوم لچکی شکل هستند اما عقربهای اسکورپیونیده پدیپالپ عریض و متورم و استرنوم پنج ضلعی دارند که اعضای این خانواده را میتوان بوسیله آن براحتی تشخیص داد.
اگر چه تمام عقربها زهرآگین هستند اما نیش همه آنها خطرناک نیست. با هستی این چون شناخت گونه های خطرناک دربایستن به اطلاعات اختصاصی دارد از این رو بهتر است فرد عقرب زده را هرچه سریعتر به مراکز درمانی انتقال داد. سمیت عقربها و عوارض ناشی از عقرب گزیدگی به عوامل مختلفی ارتباط دارد که مهمترین آن نوع عقرب و در درجات بعدی سن، وضع تغذیه،فصل و شرایط جسمی فرد عقرب زده می باشند.
رنگ و اندازه ی عقربها ملاک سمیت آنها نیست. عقربها دو تیپ سم فرآوری می کنند. دسته جمعی باعث فساد و نکروز نسج می شوند ( haemolytic )و غالباً عکس العمل های موضعی به شکل دریافتن سوزش شدید ، ورم موضعی و نکروز در محل نیش و زحم برپایی می کنند. گروه دوم حائز زهرآگین با تاثیر عمومی بر سیستم اعصاب (Nero toxic ) بوده و عوارض نیش آنها به چهره درد شدید، پرماسیدن سرما،عرق سرد،عطش،ترشح بسیار بزاق و تهوع است. سایر عوارض عمومی به شکل کرختی، خرده در تکلم و بلع، فلج، تشنج،افزایش ضربان قلب و آماس عضلات قلب بروز می کنند. مرگ اغلب در اثر شوک و فلج دستگاه تنفس پس از دو ساعت برپایی می شود.
درمان اختصاصی عقرب گزیدگی :
استفاده از سرم ضد عقرب است که اختصاصی عمل کرده و انواع موجود در هر مملکت از دسته ایران سرم های پلی والان و معمولاً حاوی آنتی بادی چند عقرب خطرناک و مهم کشور به طور تواءم هستند.
سم عقرب ها به دلیل داشتن مقدار بسیار آنزیم هیالورونیداز (Hyaluronidase) به سرعت منتشر می شود و شکاف دادن (نیشتر) محل نیش که معمولاً بیش از یک نقطه است در کمک به فرد عقربزده سودمند به نظر نمی رسد.ولی اختناق محل نیش بی درنگ پس از نیش زدن لغایت حدودی به برونرفت زهر کمک می کند. بستن گارو در بالای عضو نیش خورده علایم درمانی و تزریق کورتیکواستروئیدها رهنمود می شود.
تزریق وریدی گلوات دو کلسیم که به هدف تخفیف دردهای انقباضی عقرب گزیدگی در ماضی رهنمود می شد، با پروا به اینکه یون کلسیم در تراوش استیل کولین (که خود عامل انقباض عضلانی است) دخالت دارد. سودمند به عقیده نمی رسد. برای ممانعت از عقرب زدگی در مناطق گرمسیر و عقرب خیز بازبینی وسایل، البسه و رختخوابها قبل از کاربرد ضروری است.
سمپاشی علیه عقرب :
مصرف سموم بادوام همانند سم لیندین، بایگون و دیازینون در گوشه ها-کناره ها خانه ها سودمند است. در مناطق روستایی حفاظت پرندگان در حیاط منازل مایه کاهش جمعیت عقربها می شد.
خلاصه : برای کشتن موش ها از دو طریق کاربرد می شود : طریق فیزیکی و شیوه شیمیایی
روش فیزیکی که تله گذاری نامیده می شود .روش شیمیایی یا زهر پاشی موش با سموم شیمیایی ممکن است به صورت جامد ، پودر و یا مایع باشند . سموم به دو گروه حاد و تک دوز مانند فسفر دوزنگ و مزمن یا آنتی کواگولانت همانند وارفارین و راکومین دسته می شوند. طعمه مسموم باید از غذاهای مورد علاقه موش تهیه شده الی موش از آنها تغذیه نماید .
در چهره آلوده شدن محل به موش بایستی بایستی با مطالعه و آموزش روشهای گوناگون مبارزه با موش که در این مقاله شرح دیتا می شود نسبت به کشتن موش ها اقدام کرد.
قبل از مبارزه با موش بایستی نسبت به کسب اطلاعات زیر اقدام رو کرد :
1-تعیین گونه موش
2-محل حیات موش
3-فصل مبارزه با موش
4- انواع روشهای مبارزه با موش
5- غلظت سم و گونه زهر برای سمپاشی موش و طعمه گذاری علیه موش
برای 1-تعیین نوع موش و 2- محل حیات موش ها نوشتار زیر را مطالعه نمایید .
موش ها
جوندگان دارانی متعلق به Rodentia هستند. این حیوانات تقریباً در همه جای خشکیهای روی زمین به استثنای قسمتهایی از دو قطب زندگی می کنند. این راسته بزرگترین راسته داران هستند که شامل 2500 گونه است.
در این حیوانات یک جفت دندان پیشین در هر فک قرار دارد که رشد دایمی داشته و خصلت جویدن اشیای دشوار نیز به علت رشد دایمی دندانها و احتیاج به سائیدن، کوتاهی نگه داشتن و تیز نگه داشتن آنهاست.
بیولژی و رفتار جوندگان (موش ها )
یکی از صفات عمومی و مهم موش ها که در روش تغذیه و رفتار آنها تاثیر به سزایی دارد، رشد دایمی دندانهای اسبق آنها بوده که مایه افزایش طول دندانها می گردد ولی جاندار با جویدن مواد زاید و ساییدن آنها به یکدیگر دندانها را پی در پی ساییده و درازا آنها را تغییر ناپذیر نگه می دارد و از طرفی مایه تیز نگه داشتن آنها می شود. بنابراین جویدن مواد سخت از ضروریات حیات آنهاست و اگر جوند ه ای قادر به جویدن نباشد،دندانهای آنها رشد زیادی کرده،قدرت تغذیه را از دست دیتا و می میرند. مثلاً دندانهای یک موش Rat هفته ای 2.7 میلی متر رشد می کند.
همین نکته بالا مایه میشود موش ها دائماً در حال جویدن وسایل و مواد غذایی و آسفالت و سیم برق و باشند و خساراتی را به انسانها وارد می کنند.
جوندگان (موش ها ) اکثراً موجوداتی شب پرکار با حیات پایین زمینی هستند. موش ها از نظر رژیم غذایی با اینکه اکثراً گیاهخوارند ولی توانایی تغذیه از غذاهای مختلف را دارند، بدین شکل که از دانه، میوه و قسمتهای مختلف گیاهان، ات ، بی مهرگان حقیر دیگر، لاشه حیوانات بزرگ و حتی تحم طیور و پرندگان کوچک تغذیه می کنند. بیشتر جوندگان عادت به حفر لانه و سوراخ دارند .
مهم ترین موشهای اهلی ( موشهایی که در اماکن انسانی زندگی می کنند) دربرگیرنده سه نوع ذیل است.
1-موش خانگی یا Muse musculus
Muse musculus image
موشی است باریک و حقیر با چشمهای درشت و لاله گوش کمابیش بزرگ و به وزن 10 الی 30 گرم. طول تن 6 لغایت 12 سانتیمتر . طول دم مساوی طول راز و تن که از موهای ریز پوشیده شده، رنگ خاکستری و در سطح پشتی مایل به قهوه ای است دارای پایین گونه های انبوه بوده و انواع کاملاً وحشی و کاملاً اهلی از این گونه به شکل کلونی های بزرگ دیده می شوند. گونه ها اهلی معمولاً لانه حفر نکرده و از شکافها و نهانگاه های داخل منازل و انبارها کاربرد و از مواد غذایی مختلفی تغذیه می کنند.
2- Rattus norvegicus سرشناس به موش بندری، موش قهوه ای ، موش کشتی و موش انباری است . وزن تن 200 لغایت 400 گرم و درازا بدن 22 لغایت 26 سانتی متر است. این موش بومی ایران نبوده و چه بسا بدست کشتیها به ایران وارد شده است. در حال حاضر در سواحل شمالی و جنوبی کشور و انبارها و کانالهای سطح تهران دیده می شود. این جونده خو به نوشیدن آب و حیات در تقرب آب دارد و شناگر احسان است. در شرایط مساعد کلنی های کبیر حاوی چند صد شماره تولید می کنند . علاقه زیاد به کندن لانه به خصوص در ساحل های مسیر آب و پایین پوشش های مطمئن مشابه قطعات بتون،سنگ ، ذیل کف و دیوار اتاقها دارد.
image Rattus norvegicus
موش از چی خوشش میاد ؟ این موش توانا به تغذیه از مواد غذایی گیاهی و گوشتی متنوع بوده و حتی از حیوانات زنده تغذیه می کند. گاهی حالت مهاجم پیدا کرده ، به نوزاد انسان نیز تازش می کند. در فاضلابها و توده های زباله به نکوداشتن رشد می کنند.
3- Rattus rattus معروف به موش سیاه ، موش سقف و موش کشتی است و درازا دم بیشتر از راز و تن و به رنگ سیاه یا خاکستری ویس دیده می شود. وزن بدن 30 لغایت 70 گرم و طول بدن 14 تا 17 سانتی متر بوده و در تمام سواحل بحر خزر، کنداب فارس، دریای عمان، طهران و آذربایجان شرقی پراکنده است. راتوس معمولاً به صورت گروه های کوچک حیات کرده و کلنی های کبیر ساختن نمی دهند . بسته به درجه گرما برخی مواقع در تو و برخی مواقع در خارج خانه ها دیده می شوند. ولی اغلب در سقف و ذیل شیروانی و قسمتهای بالای ساختمان زندگی کرده و به راحتی از درخت و حصار بالا می روند.
Rattus rattus image
the most common species of rodents- muse musculus-rattus rattus-rattus norvegicus
ازروی مدفوع (فضله ) موش هم می توان نوع موش را معرفی کرد . ما در اینجا فضله ی سه نوع موش بالا را برایتان اثر می دهیم .
Rat droppings
3- فصل مبارزه با موش :
موش ها معمولا در دو فصل اوایل پاییز و اویل بهار زاد و ولد میکنند، فلذا طبیعتاً بهترین سررسید برای سمپاشی موش (طعمه گذاری موش ) این موعد است.
در صورتی که آلودگی در محلی هستی داشته باشد و مهار نشود در اواخر این فصول بایستی منتظر چند مساوی شدن تعداد موش ها باشید.
4- روشهای مبارزه با موش ها :
1-اقدامات بهسازی و بهداشتی 2- تله گذاری موش 3-استفاده از سموم کیمیایی (سمپاشی موش) 4- استفاده از امواج مافوق صوت 5- جلب کننده های شیمیایی 6-دور کننده 7-مبارزه بیولوژیکی 8-مبارزه ژنیتیکی
1-4 اقدامات بهسازی و بهداشتی
الف- جمع آوری و دفن بهداشتی آشغال :
در دسترس بودن آشغال و پس باقیمانده غذا یگانه از علل برپایی و افزایش جمعیت موش ها به خصوص راتوس نروژی است. پس حفاظت آشغال در ظروف فی بدون رخنه و تخلیه سریع یومیه و دفن آن در گودالهایی به عمق 183 الی 244 سانتی متر بسته به نوع خاک و فشردن آن از روشهای کارساز کاهش جمعیت موش هاست ، زیرا مقادیر بسیار زیاد آشغال در چهره عدم دفع بهداشتی منبع آلوده کننده بزرگ و خطرناکی برای ساکنین شهرها و مناطق مجاور برپایی می کند.
ب- رات پروف کردن ساختمان Rat proffing:
رات پروف کردن ساختمان به قصد جلوگیری از ورود موشها به ساختمان از طریق ساخت پی بنا با بتون آرمه ، تنظیم لبه پایینی درها به شکل کاملاً چسبیده به چارچوب بدون شکاف و نصب ورقه فی به درازا 30 سانتی متر از سطح زمین بر روی دربهای تخته ای ، نصب توری ضخیم بر روی پنجره ها و ورودی هواکش طبقات زیر ساختمان، تعویض تند شیشه های شکسته و نصب صفحات فی مسطح یا قیف مشابه بر روی ناودانها انجام می گیرد.
ج – از میان بردن پناهگاهها و لانه موشها و محروم کردن آنها از دسترسی به آب و غذا :
از طریق پر کردن شکافها و سوراخها با سیمان و پیمان دادن مواد غذایی بر روی سکو به ارتفاع 30 الی 40 سانتیمتر از سطح زمین و 30 سانتیمتر از سطح دیوار و تهویه مناسب و نور کافی در انبارها و از میان بردن منابع زاید آب (مثل جایگزینی واشر شیر هایی که جکه می کنند. ) می نا باعث تفریق جمعیت موش ها شد.
د – بهداشتی نگه داشتن پیرامون زیست :
با رعایت بهداشت در منازل، از راه به کارگیری ظروف زباله درب دار، در دسترس قرار ندادن مواد زاید و بعد مانده غذا به طور آزاد و عدم پراکندگی آشغال در اطراف خانه ها نیز می طاقت روند تکثیر موش ها را کنترل کرد .
رعایت موارد بالا از ورود، استقرار و تکثیر موش ها در محل پیشگیری می کند اما در صورت مشاهده موش ها در محل بایستی نسبت به کشتن موش ها با روش های پایین اقدام کرد :
برای کشتن موش ها از دو طریق استفاده می شود : شیوه فیزیکی و روش شیمیایی
روش فیزیکی تله گذاری نامیده می شود .
2-4 تله گذاری موش
انواع تله های موش :
1- تله موش کشنده 2- تله موش زنده مانع
امروزه از تکنیک تله‌گذاری در موارد پایین استفاده میشود :
1- زمانی که به دلیل هستی مواد غذایی استفاده از سموم نشدنی-ناشدنی باشد.
2- در محلهایی که امکان جمع‌آوری لاشه موش وجود نداشته باشد
3- در صورتیکه موشها از خوردن طعمه خودداری کنند. زمانی که موشها نسبت به سموم موش‌کش مصون شده باشند.
4- در صورتی که تنها یک یا دو موش اخیر وارد محل شده باشند.
تله چسبی موش :
Mouse Trap Glue
در موارد پایین از تله های چسبی موش بهره‌گیری می شود :
- در محل هایی که استفاده از ترکیبات سمی (سموم موش کش) در آنها مجاز نمیباشد.
- آلودگی به موش به تازگی ایجاد شده است و عملاً یک یا دو موش در محل وارد شده اند.
- نوع موش از نوع موش خانگی می باشد، چون موش های بزرگتر مثل موش قهوه ای بالغ (موش نروژی) یا موش سیاه قویتر هستند و در تله گیر نمی کنند .
- موش ها به سموم مقاوم شده باشند.
چسب موش خشک نمی شود و فاقد رنگ و بو هستند و زهری نیستند .
تله های چسبی کتابی موش معمولاً از نوع ایرانی و چینی در بازار هستی دارد و به شکل چسبی که به چهره یکنواخت بر روی قطعه ای مقوا توسط کارخانه پخش شده است وجود دارند . بنا به تجربه نوسینده نوع چینی معمولاً به علت کافی نبودن چسب روی آن و گاهاً خشک بودن چسب ها کیفیت پایین تری دارند و بعضی از شرکتهای ایرانی کیفیت بالاتری دارند.
البته یکتا از شرکتها گونه آمریکایی تله چسب موش را وارد کرده که به عقیده کیفیت بالاتری دارند.
شرکتهای تخصصی سمپاشی به انگیزه ها (درست کردن شمار تله های بیشتر-ساخت تله پسندیده برای محل-استفاده از چسب کافی و اخیر بودن چسب ) ترجیح بر به کارگیری تیوپ موش چسبی به جای تله کتابی دارند .
روش مصرف :
محتویات تیوپ را به صورت زیگزاگ بر روی صفحه ای از جنس مقوای روغنی،چوب، پلاستیک،شیشه یا سرامیک بفشارید.
سپس 30 دقیقه چشم براه مانده
تا چسب به چهره یکنواخت بر روی سطح مورد نظر توزیع و تثبیت گردد. به هدف افزایش قابلیت
جذب موش ها، در میان صفحه چندی طعمه بگذارید و سپس صفحه را در مسیر جنبش موش ها و یا
مکانهایی که معمولاً نهان می شوند ( ساحل دیوار،زیر مبل و یا پشت کمد) پیمان دهید.
بعد ا
آشنایی با کک و روش سمپاشی
راسته siphonaptera یا Aphaniptera
کک ها به عنوان ناقلین مرض خطرناک و مهلک طاعون می باشند که با برپایی اپیدمی ها و پاندمیهای کبیر تا به حال باعث مرگ میلیونها نفر از انسانها شده اند.
تصویر شماتیک کک
کک ها دارای بیش از 3000 گونه در 200 جنس هستند که 94 % آنها انگل داران و به خصوص جوندگان بوده و مابقی انگل طیور هستند. شمار محدودی از کک ها دارای اهمیت پزشکی هستند. میزان اهمیت ککها به دو عامل پیوستگی دارد :
1-میزان تماس و وابستگی با انسان
2-میزان حساسیت آنها نسبت به بیماریهای انسانی از قبیل طاعون و تیفوس
مرفولژی کک ها :
ککها از عقیده شکل کلی لغایت حدی مانند بوده و تمامی حائز فشردگی طرفی هستند و سطح پشتی و شکمی آنها باریک است. اندازه کک ها بین 0.5 تا 8 میلی متر و در انواعی که حائز اهمیت پزشکی هستند بین تا 3 میلی متر هستند . سه قسمت بدن کاملاً فشرده بوده ولی قابل تشخیص هستند . راز تقریباً مثلثی شکل بوده و در سطح تحتانی صاف است.
کک ها فاقد بال بوده و در سینه دارای بندهای مشخص و سه جفت پای نیرومند هستند که پای سوم از بقیه قوی تر و بلند تر است.
این چگونگی ویژه پاها امکان جهش زیاد، برخی مواقع تا 300 مساوی درازا تن به کک ها می دهد.
در نرها انتهای شکم مجهز به یک جفت کلاسپر یا پارامر بوده که بیشتر دو یا سه شاخه دارند. پنیس و دنباله آن گاهی به علت طویل و پیچ خورده بودن فنر پنیس نامیده می شود درون شکم مشخص است.
انتهای شکم ماده ها نسبتاً احد و ساده است وزواید خارجی ندارد. داخل پاراگراف (لاتین) پنجم یا ششم شکم یک کیسه اندوخته اسپرم خمیده و ویرگول شکل دیده می شود که شکل آن در تشخیص گونه های مختلف کک ها حایز اهمیت است.
بیولژی :
کک ها حائز دگردیسی کامل هستند. ات بالغ خونخوار و لاروها از مواد آلی موجود در محیط و لانه میزبان تغذیه می کنند. شفیره دارای پیلهابریشمی چسبیده بوده، بی درنگ پس از ساختن با لایه ای از خاک و غبار پوشیده شده و تشخیص آن سخت می گردد.
بعضی از کک ها حائز میزبان اختصاصی یا ترجیحی بوده ولی اکثراً دارای تنوع میزبان دارند. تخم ریزی در کک ها به صورت دفعات متناوب بوده و هر نوبت 15 الی 30 تخم گذاشته که بعد از 12 تا 14 روز مفتوح می شوند. لاروها باریکند و سر حقیر و سیاه رنگی دارند. دوره لاروی در شرایط پسندیده 10 تا 12 روز و در شرایط نامساعد لغایت چندین ماه طول می کشد.
طول دوره شفیرگی 2 لغایت 3 هفته بوده و در صورت نبود میربان دوره شفیرگی تا یکسال هم طول می کشد.
کک ها از نظر تغذیه و عادت به میزبان و مدت موعد حضور روی میزبان به چهار تقسیم تقسیم می شود :
1-ککهایی که تنها هنگام تغذیه روی بدن میزبان پیمان گرفته و بعد از سپریدن تغذیه پوست بدن میزبان را رها می کنند . کک های این گروه حائز میزبان اختصاصی هستند مانند کک انسان Human flea یا Pulex irritans
2- ککهایی که تنوع میزبان داشته و به راحتی قادر به خونخواری از انسان و حیواناتی که در دسترس باشند هستند.
این گروه نیز فقط اثناء تغذیه و خونخواری روی بدن میزبان پیمان می گیرند.مثل کک های موش قهوه ای یا بندری یا Xenopsylla cheopis
3- کک هایی که از عقیده میزبان اختصاصی عمل می کنند . کک های این گروه به میزبان خود چسبیده ، تقریباً لغایت آخر عمر در سطح بدن میزبان زندگی می کنند و حضور دایمی دارند مثل کک مرغ یا Echidnophaga gallinacea
4- کک هایی که میزبان متنوعی دارند اما در صورت پیوستگی به یک میزبان تا پایان عمر بر روی تن آن باقی می مشابه و حضور دایمی در تن میزبان دارند مشابه کک شیگو یا جیگر Chigo - Jigger یا Tunga penetrance
اهمیت پزشکی :
کک ها از دو جنبه حایز اهمیت هستند. نخست گزش و ایجاد مزاحمت و عوارض پوستی ناشی از گزش و دوم انتقال بیماری.
کک ها به دلیل داشتن قطعات دهانی زننده و نیرومند و توان خونخواری زیاد و متناوب به عنوان حریص ترین ات خونخوار شناسایی شده و گزش آنها ایجاد تحریک و خارش می نماید.
گزش کک ها در کسان حساس، واکنشهای آلرژیک عمومی و حتی درماتیت ایجاد می کند. شدت عوارض پیوستگی به تعداد کک و حساسیت فرد دارد.
کک Tunga penetrance که به کک شیگو یا جیگر Chigo or Jigger Flea معروف است، پوست را حفره و وارد تن شده و از این روش در فرد دچار عفونت و حتی قانقاریا برپایی می کند.
از نظر انتقال بیماری، کک ها ناقل چند مرض مهم به انسان هستند :
1-طاعون یا Plague
این مرض در اصل بیماری جوندگان وحشی است و انتقال آن به چهره تصادفی به جوندگان اهلی و انسان صورت می گیرد. عامل بیماری باکتری به اسم Yersinia pestis بوده که در دستگاه گوارش کک تکثیر پیدا کرده و نهایتاً باعث انسداد نسبی یا کامل قبل معده کک می شود.در این مرحله وقتی کک خونخواری می کند بخشی از خون خورده شده با باکتری درهم و تحت خفقان منفی عضلات گلو و مری و به محض بیرون شدن خرطوم از پوست ، به چهره استفراغ دوباره از راه خرطوم بیرون و با محل گزش تماس پیدا کرده و فرد را دچار می کند.
ککها از نظر حساسیت به سه گروه غیر دلنازک ، نیمه حساس و شدیداً حساس بخش می شوند.مهمترین گروه کک های نیم دلنازک هستد.زیرا گروه اول توانا به انتقال مرض نیست و گروه دوم بعد از مدت اختصار در نشان انسداد کامل قبل معده و گرسنگی تلف خواهد شد. مهمترین کک از نظر انتقال طاعون نوع Xenopsylla cheopis است.
مهمترین کک ها از عقیده بهداشتی و انتقال بیماری که دارای پراکندگی جهانی نیز هستند بر این پایه اند :
1- Pulex irritans معروف به کک انسان است . گونه غالب موجود در اماکن انسانی است . این کک فاقد شانه و شیار مزوپلورال است.
2- X . cheopis به این گونه از کک ها ، کک موش قهوه ای ، انباری ، کشتی و شرقی گفته می شود. و مهمترین نوع ناقل بیماری است. این کک فاقد شانه ولی حائز شیار مزوپلورال است.
3- Nosopsylllus Fasciatus این نوع به نام کک شمالی یا موشهای اهلی نامیده می شود. این کک تنها دارای شانه سینه است.
4- Ctenocephalides canis کک سگ و Ctenocephalides.felis کک گربه : این کک ها دارای شانه سر و هم دارای شانه سینه هستند.
5- Leptopsylla . spp همانند کک های سگ و گربه حائز شانه سر وسینه است ولی چشم ندارد و انگل موشهای خانگی است.
6- Tunga peneterance کک شیگو یا جیگر : این کک تا به حال از ایران گزارش نشده است. مونث این کک از راه سوراخ کردن پوست وارد تن شده و تغذیه و تخم ریزی می کند.
در ایران کانون های طاعون در استانهای خراسان ، کردستان و آذربایجان غربی بوده که کانون اول در حال حاضر غیر فعال و خاموش بوده ولی دو کانون سایر فعال هستند . مرض در این کانون ها به چهره اپی زئوسی بین جوندگان و کک ها در جریان است. جوندگان اهلی از جمله راتوسها نسبت به مرض شدیداً دلنازک بوده و در صورت ابتلا تلف می شوند. پس از اجل راتوسها ( موش سیاه ) کک های آلوده آنها آزاد و به انسان حمله می کنند . این عامل مایه شیوع اپیدمی می شود. حوندگان نیمه دلنازک مایه حفظ مرض در کانوهای طبیعی می شود.
2- تیفوس آندمیک Murine typhus :
این بیماری که به تیفوس موشی و تیفوس مورن نیز سرشناس است. در درجه نخست مرض جوندگان به خصوص موش قهوه ای بوده و انسان میزبان اتفاقی آن است. عامل مرض Richettsia mooseri نام دارد و به اتفاق خون آلوده وارد بدن کک شده ، در دستگاه گوارش تکثیر پیدا می کند و باعث آلوده شدن سرگین و همولنف کک می گردد. انتقال از طریق تماس چمین یا همولنف کک در پرتو له شدن ، با محل گزش، زخم و مخاط چشم صورت می گیرد. مهمترین ناقل این بیماری نوع X. cheopis است اما انواع N. fasciatus - C. canis - C. felis - P. irritance قادر به انتقال مرض هستند.
3- عفونتهای سستودی ( کرمهای عریض نواری شکل ) :
سه گونه از سستودها توسط کک به انسان منتقل می شوند :
1-کرمهای نواری سگ و گربه
2- کرمهای نواری موش به خصوص رت: تخم این کرمها همراه سرگین میزبان دفع و توسط لارو کک ها خورده می شود. و نهایتاً در تن کک بالغ به سیستی سرکوئید تبدیل می گردد. چنین کک های چنانچه بدست میزبان اصلی یا به طور تصادفی بدست انسان خورده شوند (بوسیدن سگ با مواد غذایی آلوده ) سیتی سرکوئید
موجود در آنها آزاد شده و فرد مبتلا به این انگلها می گردد.
3- تولارمی Pasteurella tularensis
4- تب Q
روشهای سمپاشی و کنترل کک ها :
برای مبارزه با کک ها در منازل مسی می طاقت از زهر پاشی با سموم مالاتیون 2% - گامکسان 1% و دیارینون 2% کاربرد کرد. برای مبارزه با کک های سگ و گربه می نا از گردپاشی با ه کشهای گامکسان ، مالاتیون ، سوین و پیرترین کمک گرفت و یا از گردنبندهای در بر گیرنده زهر دیکلرووس 20% که حائز ویژگی تدخینی بالاست بهره‌گیری کرد.
برای از میان بردن کک ها و جوندگان در کانون های طاعون کران باید ابتدا با کک ها از طریق سمپاشی مسیر جنبش جوندگان
درون لانه آنها و یا از راه خوراندن طعمه مسموم در بر گیرنده ه کش به جوندگان مبارزه کرد . بعد از گذشت چندین روز و حصول اطمینان از مرگ کک ها ، می توان اقدام به کشتن موش ها کرد . در غیر اینصورت باید با استفاده از سموم گازی (فوق العاده خطرناک )مثل سیانور کلسیم، فسفید آلومینیوم و گاز اگزوز اتومبیل (مونوکسید کربن ) اقدام به از میان بردن کک ها و جوندگان کرد.
به منظور محافظت فردی در محل های آلوده می طاقت از ترکیبات دورکننده همانند دی متیل تولو آمید و بنزیل بنزوات جهت دور کردن کک ها استفاده کرد.
درباره این سایت